آیا حلالیت طلبیدن از غیبت شونده در همه موارد لازم است؟

در مورد اینکه غیبت كننده چگونه مى ‏تواند خطاى خود را جبران كند.، فروض مختلفی متصور است که ما به اختصار به آن اشاره کرده و بر اساس روایات و نظر علماء اخلاق حکم و وظیفه فرد را در هر فرض بیان خواهیم نمود.

1- غیبت شونده در قید حالت نباشد و یا در قید حیات باشد ولی دسترسی به او برای غیبت کننده امکان پذیر نباشد در این صورت باید:
الف: بین خود و خداوند توبه كند
ب: به نیابت از غیبت شونده اعمال خیر انجام دهد
ج: نزد كسانى كه غیبت در حضور آنها انجام گرفته برود، و عمل برادر مؤمن خود را به گونه ‏اى توجیه و حمل بر صحّت كند، و با ذكر خیر و تكریم از فرد غیبت شده، تحقیر گذشته را جبران نماید تا آثار غیبت از اذهان آنها به كلى برچیده شود.

2- غیبت شونده در قید حیات بوده و دسترسی به او نیز امکان پذیر است:
از بعضى از روایات استفاده مى‏ شود كه:
اگر غیبت به گوش غیبت شونده رسیده است باید برود و از او حلیّت بطلبد
و اگر نرسیده باید براى او در پیشگاه خدا طلب آمرزش كرد (تا حق او جبران شود)
این مضمون در حدیثى از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است: «فَانْ اغْتِیْبَ فَبَلَغَ الْمُغْتابَ فَلَمْ یَبْقَ الّا انْ تَسْتَحِلَّ مِنْهُ وَ انْ لَمْ یَبْلُغْهُ وَ لَمْ یَلْحَقْهُ عِلْمَ ذلِكَ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ»¹.
این تفسیر و توضیح شاید به خاطر این است كه اگر غیبت به شخص غیبت‏ شونده نرسیده است نقل آن براى او اى بسا سبب اذیت و آزار بیشترى مى‏ شود، و مسئولیت سنگین ‏ترى به بار مى ‏آورد، به همین دلیل تنها دستور استغفار براى او داده شده است. بنابراین اگر موردى باشد كه غیبت شونده ناراحت نمى‏ شود، وجوب حلیّت طلبیدن بعید نیست.
و از اینجا تفسیر روایات متعددى كه مى‏ گوید: «كَفَّارَةُ الْاغْتِیابِ انْ تَسْتَغْفِرَ لِمَنْ اغْتَبْتَهُ؛ كفاره غیبت آن است كه براى كسى كه غیبتش را كرده ‏اى استغفار كنى»².  روشن مى ‏شود.
شاهد گویاى دیگرى بر تحلیل فوق حدیثى است كه از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده است:
«مَنْ كانَتْ لَاخِیْهِ عِنْدَهُ مَظْلَمَةٌ فى عِرْضٍ اوْ مالٍ فَلْیَتَحَلَّلْها مِنْهُ مِنْ قبلِ انُ یَأْتِى یَوْمَ لَیْسَ هُناكَ دِینارٌ وَ لادِرْهَمٌ انَّما یُؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِه فَانْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَناتٌ اخِذَ مِنْ سَیِّئاتِ صاحِبِهِ فَزِیْدَتْ عَلى‏ سَیِّئاتِهِ؛ هر كس نسبت به برادر مسلمان خود ستمى در مورد آبرو یا مال او كرده باشد باید از او حلیّت بطلبد پیش از آن كه فرا رسد روزى كه در آن روز درهم و دینارى نیست بلكه از حسنات او بر مى ‏دارند (بر حسنات برادرى كه مال یا آبروى او تضییع شده است مى‏ نهند) و اگر حسناتى نداشته باشد از گناهان رفیقش برمى‏ دارند و بر گناهان او مى‏ گذارند»³.
در دعاهاى معروف ایّام هفته كه از امام زین العابدین على بن الحسین علیه السلام در ملحقات صحیفه سجّادیه نقل شده در دعاى روز دوشنبه نیز تعبیرات روشنى در این باره دیده مى‏ شود كه امام از خداوند (به عنوان سرمشق براى دیگران) چنین مى‏ خواهد: اگر مظالمى از عباد نزد من است، و من بر كسى از بندگان تو ظلم و ستمى كرده ‏ام در عرض و آبروى، یا در مورد اموال و خانواده و فرزندانش، یا غیبتى از او كرده ‏ام، و یا تحمیلى بر او روا داشته ‏ام، یا تكبر و تعصّب یا ریاكارى و خودنمایى در برابر او داشته‏ ام، و اكنون دستم نمى ‏رسد كه حق او را به او باز گردانم یا حلیّت بطلبم از درگاه تو مى‏ طلبم كه او را به هر گونه مصلحت مى‏ دانى از من راضى فرمایى»⁴.
به هر حال احتمال حق الناس بودن غیبت بسیار قوى است لذا اگر جبران كردن یا حلیّت طلبیدن مشكلى نداشته باشد، باید اقدام كرد.
یاد آوری این نكته نیز حائز اهمیت است كه یكى از طرق جبران غیبت آن است كه انسان‏ نزد كسانى كه غیبت در حضور آنها انجام گرفته برود، و عمل برادر مؤمن خود را به گونه ‏اى توجیه و حمل بر صحّت كند، كه آثار غیبت از اذهان آنها به كلى برچیده شود، و به اصطلاح آب بسته به جوى خود باز گردد⁵.

_____________________________________________

1. بحارالانوار، جلد 72، صفحه 242.
2. میزان الحكمة، جلد 3، صفحه 2339، احادیث 15543 تا 15548.
3. جامع السّعادات، جلد 2، صفحه 306.
4. ملحقات صحیفه سجادیه، دعاى روز دوشنبه( با تلخیص).
5.  آیت الله مکارم، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 121 - 124 (با تلخیص و اضافات)