هشدار به بزرگسالان

هشدار به بزرگسالان‏
شك نیست كه انسان در دوران‏ هاى مختلف عمر تحت تأثیر انگیزه ‏هاى گوناگونى است؛ در كودكى به بازى ‏ها سرگرم مى ‏شود و در جوانى به شهوات.
هنگامى كه دوران جوانى مى‏ گذرد و بخشى از شهوات رو به افول مى‏ گذارد، شهوت مال و مقام و مانند آن در انسان زنده مى ‏شود و به آن مى ‏پردازد؛ اما هنگامى كه به دوران پیرى مى ‏رسد كه لااقل از شصت سالگى شروع مى ‏شود آن انگیزه ‏ها نیز در بسیارى از افراد ضعیف مى‏ گردد مخصوصاً اگر به وضع جسمانى خود توجه كنند كه قواى آن به سرعت رو به كاهش مى ‏رود، موهاى سر و صورت سفید مى‏ شوند، استخوان ‏ها ضعیف مى‏ گردند، به‏ تدریج قامت خمیده مى‏ شود و نشانه‏ هاى ارتحال از دنیا یكى پس از دیگرى آشكار مى‏ گردند. با توجه به این مسائل، هوس‏ هاى پیرى در او طغیان نخواهند كرد و او به فكر آینده خویش و سراى آخرت خواهد افتاد.
این به آن معنا نیست كه اگر جوانان گناه كنند یا كسانى كه در سنین پایین ‏تر از شصت سال قرار دارند مرتكب خلافى شوند معذورند، بلكه منظور این است اگر جوانان و میانسالان بتوانند عذرى براى خود در پیشگاه خدا بیاورند كسانى كه به سن شصت سال و بالاتر مى ‏رسند آن عذرها را نیز نخواهند داشت و به تعبیر دیگر گناه این افراد از گناه جوانان زشت ‏تر و مجازات آن شدیدتر است.
این در حالى است كه در بعضى از روایات سن كمترى از شصت سال در این زمینه ذكر شده است.
از امام باقر علیه السلام نقل شده كه فرمود:
«إِذَا أَتَتْ عَلَى الرَّجُلِ أَرْبَعُونَ سَنَةً قِیلَ لَهُ خُذْ حِذْرَكَ فَإِنَّكَ غَیْرُ مَعْذُورٍ؛ هنگامى كه انسان به سن چهل سالگى مى ‏رسد به او گفته مى‏ شود كاملًا مراقب باش، زیرا بعد از این معذور نخواهى بود»².
ولى براى این‏كه بعضى این سخن را براى كسانى كه كمتر از چهل سال دارند چراغ سبزى نسبت به گناهان نپندارند امام علیه السلام در ذیل این روایت مى ‏فرماید:
«وَلَیْسَ ابْنُ الْأَرْبَعِینَ بِأَحَقَّ بِالْحِذْرِ مِنِ ابْنِ الْعِشْرِینَ فَإِنَّ الَّذِی یَطْلُبُهُمَا وَاحِدٌ وَلَیْسَ بِرَاقِد؛ چهل ساله براى پرهیز از گناه سزاوارتر از بیست ساله نیست، زیرا كسى كه هر دو را طلب مى‏ كند یكى است (اعمال آن‏ها را مى‏ بیند) و خواب نیست»³.
در ذیل آیه 15 سوره «احقاف» كه دوران زندگى انسان را از طفولیت برمى‏ شمرد تا به چهل سال مى ‏رسد و آن را دوران كمال انسان مى‏ شمارد: «حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً» از ابن عباس نقل شده است كه مى‏ گوید:
«مَنْ بَلَغَ أرْبَعِینَ وَلَمْ یَبْلُغْ خَیْرُهُ شَرَّهُ فَلْیَتَجَهَّزْ إلَى النّارِ؛ كسى كه به چهل سال برسد و نیكى او بر بدى‏اش غلبه نكند آماده آتش دوزخ گردد. (ابن عباس این‏گونه مطالب را معمولًا یا از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و یا از امیرمؤمنان على علیه السلام شنیده است)»⁴.
شیخ صدوق رحمه الله در كتاب‏ خصال‏ از امام صادق علیه السلام نقل مى ‏كند كه فرمود:
«إِنَّ الْعَبْدَ لَفِی فُسْحَةٍ مِنْ أَمْرِهِ مَا بَیْنَهُ وَبَیْنَ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَإِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَى مَلَكَیْهِ قَدْ عَمَّرْتُ عَبْدِی هَذَا عُمُراً فَغَلِّظَا وَشَدِّدَا وَتَحَفَّظَا وَاكْتُبَا عَلَیْهِ قَلِیلَ عَمَلِهِ وَكَثِیرَهُ وَصَغِیرَهُ وَكَبِیرَهُ؛
انسان قبل از چهل سال در وسعت قرار دارد (خداوند كمتر بر او سخت مى ‏گیرد) ولى هنگامى كه به چهل سال رسید خداوند متعال به دو فرشته‏ اى كه مأمور او هستند وحى مى‏ فرستد كه من بنده ‏ام را عمر كافى و طولانى دادم. از این به بعد بر او سخت بگیرید و شدت عمل به خرج دهید و دقیقاً مراقب اعمال او باشید و هر كار كم یا زیاد، كوچك یا بزرگى را انجام مى ‏دهد در نامه اعمال او بنویسید»⁵.
البته منافاتى میان این روایات و امثال آن با آنچه از امام علیه السلام در گفتار حكیمانه مورد بحث آمد نیست، زیرا شدت عمل درباره انسان‏ها نیز مراحلى دارد. در مرحله چهل سالگى كمتر و در شصت سالگى بیشتر است و به تعبیر دیگر، حدیث چهل سال اشاره به حداقل و حدیث شصت سال اشاره به حداكثر است.
در تفسیر قرطبى‏ و درّالمنثور ذیل آیه شریفه 37 سوره «فاطر» كه خطاب به دوزخیان است و مى ‏فرماید: «أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَّا یَتَذَكَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَكَّرَ؛ آیا به شما به مقدار كافى براى بیدار و تذكر عمر ندادیم و بیم ‏دهنده الهى به سوى شما نیامد؟» از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله چنین نقل شده است:
«إذَا كانَ یَوْمُ الْقِیامَةِ نُودِىَ (أَیْنَ) أَبْناءُ السِّتِّیْنَ؟ وَهُوَ الْعُمْرُ الَّذِى قالَ اللَّهُ فِیْهِ: أَوَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما یَتَذَكَّرُ فِیْهِ مَنْ تَذَكَّرَ؛
هنگامى كه روز قیامت‏ شود، منادى ندا كند، انسان‏هاى شصت‏ ساله كجا هستند؟
این همان عمرى است كه خدا درباره آن فرموده: آیا ما شما را به مقدارى كه افراد متذكر شوند، عمر ندادیم؟!».
به هر روى از مجموع این روایات استفاده مى‏ شود كه انسان هنگامى كه به‏ چهل سالگى مى ‏رسد باید بسیار مراقب اعمال خویش باشد و چون به شصت سالگى برسد بسیار بیشتر، زیرا هر لغزشى را در این سن و سال براى او مى ‏نویسند و عذرى در پیشگاه خدا نخواهد داشت.⁶

______________________________

1- نهج البلاغه، حکمت 326
2- كافى، ج 2، ص 455، ح 10
3- همان
4- مجموعه ورام، ج 1، ص 35
5-  كافى، ج 8، ص 108، ح 84
6- آیت الله مکارم، پیام امام امیرالمؤمنین، ج 14، ص 633