دوبال پرواز

همیشه براى رسیدن به مقصد باید از دو نیرو استفاده كرد: نیروى محرك و نیروى باز دارنده؛ به كمك نیروى محرك، حركت آغاز مى‏ شود و هرچه قوى‏ تر باشد سرعت بیشترى به خود مى‏ گیرد؛ اما نیروى باز دارنده براى حفظ تعادل و پیشگیرى از خطرات مخصوصاً در مسیرهاى پرخطر ضرورت دارد. همان گونه که وسیله نقلیه فاقد موتور، از حرکت باز مى ماند وسیله نقلیه فاقد ترمز در برابر پرتگاه ها و جاده هاى خطرناک ایمنى ندارد،آنچه به‏ طور ساده در اتومبیل‏ ها مى‏ بینیم در وجود پیچیده انسان نیز حاكم است.

انسان براى كمال و قرب الى اللَّه آفریده شده و انگیزه ‏هاى لازم در درون و بیرون وجودش به وسیله انبیا و اولیا و تعلیمان آسمانى آماده شده است.
از سوى دیگر هواى نفس و وسوسه ‏هاى شیطانى او را پیوسته به خود مشغول مى‏ دارد تا از مسیر منحرف گردد یا در پرتگاه سقوط كند. نیروى بازدارنده براى یپشگیرى از این خطرات است. همه پیامبران بشیر و نذیر بودند و همه كسانى كه خط آنها را ادامه مى ‏دهند نیز از این دو امر برخوردارند.
این همان مسئله خوف و رجاست كه به عنوان دو بال براى پرواز در آسمان سعادت و قرب الى اللَّه معرفى شده و حتى در روایات تصریح شده است كه هیچ یك از این دو نباید بر دیگرى فزونى یابد، زیرا اگر خوف، فزونى یابد انسان به سوى یأس كشیده مى‏ شود و آدم مأیوس گرفتار انواع گناهان خواهد شد، زیرا فكر مى‏ كند كار از كار گذشته و پرهیز از گناه و انجام طاعات نتیجه ‏اى ندارد. به عكس، اگر امید او فزونى یابد نسبت به ارتكاب گناهان بى ‏تفاوت مى‏ گردد.
در روایتى از پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله مى ‏خوانیم:

«لَوْ تَعْلَمُونَ قَدْرَ رَحْمَةَ اللَّهِ لاتَكِلْتُمْ عَلَیْها وَما عَمِلْتُمْ إلّا قَلیلًا وَلَوْ تَعْلَمُونَ قَدْرَ غَضَبِ اللَّهِ لِظَنَنْتُمْ بِأنْ لا تَنْجُوا؛
اگر اندازه رحمت الهى را مى ‏دانستید چنان بر آن تكیه مى‏ كردید كه هیچ عمل خوبى جز به مقدار كم انجام نمى ‏دادید و اگر اندازه غضب الهى را مى ‏دانستید گمان مى‏ كردید كه هرگز راه نجاتى براى شما نیست».1
در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام مى‏ خوانیم كه مى‏ فرمود: پدرم مى‏ گفت:

«إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَفِی قَلْبِهِ نُورَانِ نُورُ خِیفَةٍ وَنُورُ رَجَاءٍ لَوْ وُزِنَ هَذَا لَمْ یَزِدْ عَلَى هَذَا وَلَوْ وُزِنَ هَذَا لَمْ یَزِدْ عَلَى هَذَا؛
هیچ بنده مؤمنى نیست مگر این‏كه در قلب او دو نور است: نور خوف و نور رجا؛ اگر این را وزن كنند چیزى فزون برآن ندارد و اگر آن را وزن كنند چیزى فزون بر این ندارد»2.
در غررالحكم‏ از امام امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است مى‏ خوانیم:

«خَفْ رَبَّكَ خَوْفاً یَشْغَلُكَ عَنْ رَجَائِهِ وَارْجُهْ رَجَاءَ مَنْ لَایَأْمَنُ خَوْفَهُ؛
چنان از پروردگارت خائف باش كه تو را از رجا باز دارد و چنان به او امیدوار باش كه تو را از خوف باز ندارد»3.

 امام على بن الحسین(علیهما السلام) می فرمایند:

«لَوْ أنْزَلَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ کِتاباً أنّه مُعَذِّبٌ رَجُلاً واحِداً لَرَجَوْتُ اَنْ اَکُونَهُ اَوْ اَنَّهُ راحِمٌ رَجُلاً واحِداً لَرَجَوْتُ اَنْ أَکُونَهُ;
اگر خداوند متعال آیه اى نازل کند که یک نفر را در عالم عذاب مى کند، از آن بیم دارم که آن یک نفر من باشم و اگر بگوید یک نفر را در همه عالم مورد رحمت قرار مى دهد، امید دارم آن یک نفر من باشم»4.
به همین دلیل در تمام جوانب بشرى در كنار تشویق تنبیه و در كنار تنبیه تشویق است.
_________________

1- كنز العمال، ح 5894.
2- كافى، ج 3، ص 67، ح 1.
3- غررالحكم، ص 191، ح 3713.
4- شرح نهج‏ البلاغه ابن ابى الحدید، ج 15، ص 167.